INFORMACJE DOTYCZĄCE PRAWA WSPÓLNOTOWEGO
W dzisiejszym świecie rosnąca i imponująca liczba obywateli UE podróżuje po różnych krajach nieunijnych, głównie w interesach lub w charakterze turystów.
W razie potrzeby obywatel UE musi polegać na ochronie i pomocy własnego kraju ojczystego.
Jest to podstawowa zasada prawa międzynarodowego: jedną z funkcji misji dyplomatycznych i placówek konsularnych danego kraju jest ochrona interesów własnych obywateli przebywających w innym państwie, w granicach dozwolonych prawem międzynarodowym (art. 3 Konwencji wiedeńskiej o stosunkach dyplomatycznych i art. 1 Konwencji wiedeńskiej o stosunkach konsularnych).
Na terytorium Unii Europejskiej wszystkie Państwa Członkowskie UE są wszędzie reprezentowane. W związku z tym, jeśli obywatel UE podróżuje do Państwa Członkowskiego UE, które nie jest jego krajem ojczystym, może znaleźć przynajmniej ambasadę swojego kraju w stolicy tego Państwa Członkowskiego.
Ale co by się stało, gdyby jego kraj ojczysty nie miał przedstawicielstwa konsularnego bądź misji dyplomatycznej w kraju spoza UE? Taki przypadek dość często się zdarza, jako że tylko ograniczona liczba nieunijnych krajów, czyli Szwajcaria, Japonia, Stany Zjednoczone itd., mają obecnie (grudzień 2003 r.) na swoim terenie ambasady wszystkich Państw Członkowskich UE.
Traktat z Maastricht wprowadził zasadę ochrony dyplomatycznej i konsularnej obywateli UE poza Unią Europejską. Innowacyjnym aspektem tej zasady jest odniesienie jej do „obywatelstwa UE”. W zamierzeniu ustawodawców sporządzających Traktat z Maastricht wprowadzenie wspólnych postanowień dotyczących bezpieczeństwa obywateli Unii w krajach trzecich miało wzmocnić tożsamość Unii w krajach trzecich i promować ideę solidarności europejskiej zgodnie z jej postrzeganiem przez rzeczonych obywateli UE.
„Każdy obywatel Unii korzysta na terytorium państwa trzeciego, gdzie Państwo Członkowskie, którego jest obywatelem, nie ma swojego przedstawicielstwa, z ochrony dyplomatycznej i konsularnej każdego z pozostałych Państw Członkowskich na takich samych warunkach jak obywatele tego państwa” (art.20 Traktatu ustanawiającego Wspólnotę Europejską, art.46 Karty Praw Podstawowych Unii Europejskiej).
To znaczy, że:
Brak krajowej ochrony w kraju nie będącym członkiem UE uprawnia obywatela do ochrony przez inne Państwo Członkowskie UE.
„Brak” oznacza, że w miejscu, w którym przebywa obywatel UE, jego własne Państwo Członkowskie lub inne państwo je reprezentujące na stałe nie ma ani dostępnego stałego przedstawicielstwa (ambasady bądź konsulatu), ani dostępnego Konsula Honorowego, który władny jest zapewnić ochronę.
Ochrona musi być udzielana „na tych samych warunkach jak obywatelom tego państwa” (jest to sposób wdrożenia zasady równego traktowania i zakazu dyskryminowania ze względu na obywatelstwo zgodnie z art.12 Traktatu ustanawiającego Wspólnotę Europejską). W związku z tym przedstawicielstwa dyplomatyczne i konsularne, które dają ochronę, będą traktować każdego obywatela UE poszukującego pomocy, jakby byli to obywatele Państwa Członkowskiego UE, które reprezentują.
JAKIE SĄ PODSTAWOWE WARUNKI, KTÓRE NALEŻY SPEŁNIĆ, ABY SKORZYSTAĆ Z TEJ OCHRONY?
- Trzeba być obywatelem jednego z Państw Członkowskich Unii Europejskiej.
- Trzeba być w potrzebie za granicą (w kraju nie będącym członkiem UE) i wymagać ochrony konsularnej.
- W danym kraju nie będącym członkiem UE nie ma dostępnej ambasady ani konsulatu kraju ojczystego.
Jeśli te warunki są spełnione, mogą Państwo wystąpić o ochronę do ambasady albo konsulatu dowolnego Państwa Członkowskiego dostępnego w kraju trzecim, w którym Państwo przebywają, co da Państwu następującą ochronę konsularną.
RODZAJ POMOCY, KTÓREJ MOŻNA OCZEKIWAĆ
(a) pomoc na wypadek śmierci,
(b) pomoc w razie poważnego wypadku lub poważnej choroby,
(c) pomoc na wypadek aresztowania lub zatrzymania,
(d) pomoc dla ofiar przestępstw z użyciem przemocy,
(e) pomoc i repatriacja obywateli Unii będących w kłopotach finansowych.
Ponadto przedstawicielstwa dyplomatyczne lub konsulaty Państw Członkowskich w państwach spoza Unii mogą w ramach swoich uprawnień również przyjść Państwu z pomocą w innych okolicznościach.
Wszelka pomoc oraz informacje lub zawiadomienie Państwa krewnych, przyjaciół, lekarza czy pracodawcy w kraju dokonywane są przez ambasadę lub konsulat, do którego się Państwo zwrócą, poprzez ministerstwo spraw zagranicznych w Państwa kraju.
POMOC NA WYPADEK ŚMIERCI
Ambasada lub konsulat zobowiązane są do:
- natychmiastowego poinformowania ministerstwa spraw zagranicznych kraju ojczystego zmarłego, które następnie powiadamia i utrzymuje kontakt z najbliższą rodziną zmarłego,
- w zależności od miejscowych przepisów i za zgodą najbliższej rodziny, do pomocy w pochówku, kremacji lub repatriacji zwłok oraz do pomocy najbliższej rodzinie zmarłego w uzyskaniu zaświadczenia o zgonie.
POMOC W RAZIE POWAŻNEGO WYPADKU LUB CHOROBY
Po skontaktowaniu się z ambasadą lub konsulatem, uzyskają Państwo od nich wszelką możliwą pomoc. W szczególności:
- mogą Państwo liczyć na wizytę i poradę dotyczącą uzyskania właściwego leczenia,
- jeśli konieczny będzie wyjazd Państwa z danego kraju ze względów lekarskich (poza nagłymi wypadkami), ambasada zawsze zwraca się do ministerstwa spraw zagranicznych Państwa kraju ojczystego o podjęcie niezbędnych kroków dla opuszczenia przez Państwa tego kraju.
POMOC NA WYPADEK ARESZTOWANIA LUB ZATRZYMANIA
Po poinformowaniu ambasady lub konsulatu instytucje te podejmą następujące kroki:
- jeśli będą sobie Państwo tego życzyć, poinformują ministerstwo spraw zagranicznych Państwa kraju ojczystego, które zawiadomi Państwa najbliższą rodzinę,
- zapewnią, że zaproponowane Państwu traktowanie nie jest gorsze niż traktowanie obywateli kraju, w którym zostali Państwo aresztowani lub zatrzymani, a w żadnym wypadku nie jest gorsze od minimalnych standardów międzynarodowych (na przykład standardy Organizacji Narodów Zjednoczonych z 1955 r.). Jeśli standardy te nie będą respektowane, poinformują ministerstwo spraw zagranicznych Państwa kraju ojczystego i po konsultacji z nim podejmą działania wraz z miejscowymi władzami,
- jeśli będą sobie Państwo tego życzyć, odwiedzą Państwa jak najszybciej po otrzymaniu wiadomości o Państwa zaaresztowaniu, a następnie nadal będą Państwa odwiedzać zgodnie z miejscową praktyką,
- upewnią się, że rozumieją Państwo swoje prawa przysługujące na mocy miejscowych przepisów i że wiedzą Państwo, jak wystąpić o prawnego przedstawiciela lub pomoc prawną. Otrzymają Państwo również listę miejscowych prawników, łącznie z tymi, którzy mówią w Państwa języku, jeśli będzie to możliwe,
- przekażą, na Państwa wniosek i wedle uznania misji dyplomatycznej lub konsularnej, Państwa podanie o ułaskawienie lub wcześniejsze zwolnienie i zapewnią, że podanie to zostanie rozpatrzone,
- jeśli zajdzie taka potrzeba, będą działać jako kanał komunikacyjny, przekazując wszelkie środki złożone przez Państwa krewnych lub przyjaciół, w szczególności w wypadku konieczności zapłaty kaucji lub grzywny.
POMOC DLA OFIAR PRZESTĘPSTW Z UŻYCIEM PRZEMOCY
Otrzymają Państwo jak najszybciej wszelką możliwą, pełną współczucia pomoc. W szczególności otrzymają Państwo wsparcie w uzyskaniu pomocy lekarskie i prawnej. Zostaną Państwo poinformowani o tym, jak zgłosić przestępstwo jak najszybciej właściwym władzom, jeśli nie uczynili Państwo tego do tej pory, a jeśli okaże się to konieczne, uzyskają Państwo pomoc w sporządzeniu stosownego raportu. Jeśli istnieje miejscowy program odszkodowawczy, uzyskają Państwo poradę, jak złożyć wniosek do tego programu.
POMOC I REPATRIACJA OBYWATELI UNII BĘDĄCYCH W KŁOPOTACH FINANSOWYCH
Mogą Państwo otrzymać w szczególności następującą pomoc:
- jeśli znajdą się Państwo w kłopotach finansowych, mogą Państwo uzyskać wskazówki co do sposobu wyjścia z opresji,
- uzyskają Państwo pomoc dla zapewnienia możliwości uzyskania pieniędzy ze źródeł prywatnych,
- w wyjątkowych wypadkach mogą Państwo otrzymać zaliczkę za zabezpieczeniem,
- jeśli nie ma żadnych innych dostępnych środków i wszystkie inne źródła pomocy zostały wykorzystane, za upoważnieniem ministerstwa spraw zagranicznych Państwa kraju ojczystego mogą Państwo zostać przesiedleni do własnego kraju lub przeniesieni do najbliższej ambasady lub konsulatu dzięki zaliczce z funduszy publicznych po podpisaniu dokumentu poświadczającego, że zamierzają Państwo zwrócić tę kwotę swojemu rządowi,
- jeśli okaże się to konieczne, zostanie na Państwa wystawiony awaryjny dokument podróżny UE w wyłącznym celu umożliwienia Państwu powrotu do domu,
- mogą Państwo otrzymać minimalne środki utrzymania pokrywające koszt jedzenia i niezbędnych wydatków do poniesienia przed i w trakcie podróży. Wartość takich zaliczek powinna zostać ujęta w dokumencie poświadczającym gotowość do zwrotu tych środków własnemu rządowi,
- tylko w wyjątkowych wypadkach i za wyraźną zgodą Państwa władz krajowych przyjmujących odpowiedzialność za Państwa przesiedlenie, może za Państwa zostać pokryta opłata za nadbagaż.
PONOSZONE KOSZTY
Z reguły zaliczka lub pomoc finansowa może być Państwu wypłacona bez zezwolenia ministerstwa spraw zagranicznych z Państwa kraju.
O ile władze nie odstąpią jednoznacznie od tego wymogu, są Państwo zobowiązani do podpisania dokumentu stanowiącego, że zobowiązują się Państwo zwrócić swojemu rządowi pełną kwotę wszelkich zaliczek lub pomocy finansowej oraz poniesionych kosztów wraz z opłatą konsularną, jeśli ma zastosowanie.
Jeśli są Państwo przesiedlani na koszt publiczny i są Państwo obywatelami Irlandii, Niderlandów, Portugalii bądź Zjednoczonego Królestwa, Państwa paszport zostanie zatrzymany i przekazany ministerstwu spraw zagranicznych Państwa kraju ojczystego, które zwróci Państwu paszport po otrzymaniu zwrotu kosztów.
PRZYKŁADY, CZEGO NIE MOŻNA OCZEKIWAĆ OD MISJI DYPLOMATYCZNEJ LUB KONSULARNEJ INNEGO PAŃSTWA CZŁONKOWSKIEGO
- zastąpienia pomocy już udzielonej lub udzielanej przez ambasadę lub konsulat własnego kraju pochodzenia, dostępnej Państwu w kraju, gdzie znajduje się przedstawicielstwo Państwa kraju pochodzenia,
- zapłaty rachunków (hotelowych, restauracyjnych, szpitalnych itp.), poza pewnymi kosztami niesłychanie pilnymi i pod pewnymi warunkami,
- zapłaty za bilety samolotowe w celu umożliwienia Państwu powrotu do domu, kontaktowania się z biurami podróży, hotelami czy liniami lotniczymi w celu rezerwacji miejsc (chyba że chodzi o procedurę repatriacji za pośrednictwem Państwa władz krajowych),
- świadczenia usług i udzielania pomocy prawnej oraz uczestniczenia w procesie w sądzie,
- udzielania informacji turystycznych.
Powinni Państwo najpierw przedstawić swój paszport lub dokument tożsamości jako dowód obywatelstwa jednego z Państw Członkowskich Unii Europejskiej. W wypadku utraty lub kradzieży tych dokumentów, mogą zostać przyjęte inne dowody poświadczające Państwa obywatelstwo, jeśli okaże się to konieczne, po ich weryfikacji przez władze centralne Państwa Członkowskiego, którego są Państwo obywatelami albo najbliższe przedstawicielstwo dyplomatyczne lub konsularne tego Państwa Członkowskiego.