* Dzięki Unii Europejskiej obywatele państw członkowskich mogą podróżować, mieszkać i pracować w całej Europie.
* Także na co dzień Unia wspiera i finansuje programy, które łączą obywateli, zwłaszcza w dziedzinie edukacji i kultury.
* Poczucie przynależności do Unii Europejskiej będzie rozwijać się stopniowo, w miarę jak widoczne będą jej sukcesy i osiągnięcia.
* Już teraz istnieją pewne symbole, które przedstawiają wspólną europejską tożsamość. Najbardziej znaczącym jest wspólna waluta, ale istnieją również unijna flaga i hymn.
I. Podróżowanie, mieszkanie i podejmowanie pracy w Europie
Pierwszym prawem obywatela europejskiego jest prawo do przemieszczania się, podejmowania pracy i zamieszkania w dowolnym zakątku Unii. Prawo to zostało ujęte w Traktacie z Maastricht w rozdziale poświęconym kwestii obywatelstwa.
Unia Europejska przyjęła dyrektywę, w której ustanowiono system uznawania kwalifikacji związanych z uzyskaniem wyższego wykształcenia. Dyrektywa ta ma zastosowanie do wszystkich studiów uniwersyteckich trwających co najmniej trzy lata i opiera się na zasadzie wzajemnego zaufania do jakości krajowych systemów edukacji i szkolenia.
Z wyjątkiem działań pozostających w gestii władz publicznych (policja, siły zbrojne, sprawy zagraniczne itd.) każda osoba będąca obywatelem kraju UE może podjąć pracę w sektorze usług medycznych, edukacji lub innych usług publicznych w dowolnym kraju UE. Nie ma przecież nic bardziej naturalnego niż rekrutacja nauczyciela narodowości brytyjskiej do nauczania angielskiego w Rzymie lub zachęcanie młodego belgijskiego absolwenta szkoły wyższej, aby starał się o przyjęcie do służby cywilnej we Francji.
Od 2004 r. Europejczycy, którzy podróżują w obrębie UE mogą uzyskać kartę europejskiego ubezpieczenia zdrowotnego. Ubezpieczenie takie można uzyskać od odpowiednich władz w kraju pochodzenia. Pomaga ono pokryć koszty opieki medycznej w razie choroby w innym kraju.
II. W jaki sposób obywatele mogą korzystać ze swoich praw
Europejczycy to nie tylko konsumenci czy też uczestnicy życia gospodarczego i społecznego. Są oni także obywatelami Unii Europejskiej i przysługują im z tego tytułu szczególne prawa polityczne. Na mocy zapisów Traktatu z Maastricht każdy obywatel Unii – niezależnie od narodowości – ma prawo do głosowaniaikandydowania w wyborach samorządowych w państwie członkowskim, na terenie którego przebywa oraz w wyborach do Parlamentu Europejskiego .
Dzięki temu Unia staje się bliższa ludziom. Kwestia obywatelstwa europejskiego została zawarta w Traktacie ustanawiającym Wspólnotę Europejską: „Obywatelem Unii jest każda osoba mająca przynależność państwa członkowskiego. Obywatelstwo Unii uzupełnia obywatelstwo krajowe, nie zastępując go jednak”.
III. Prawa podstawowe
Traktat z Amsterdamu, który wszedł w życie w 1999 r., umocnił koncepcję praw podstawowych. Na mocy tego Traktatu wprowadzono procedurę zawieszenia praw członkostwa państwa, które narusza podstawowe prawa swych obywateli. Rozszerzono również zasadę zakazu dyskryminacji, który obejmuje już nie tylko narodowość, ale również płeć, rasę, religię, wiek i orientację seksualną.
Wreszcie, Traktat z Amsterdamu usprawnił politykę jawności UE, przyznając obywatelom prawo do szerszego dostępu do oficjalnych dokumentów instytucji europejskich.
Zaangażowanie Unii Europejskiej w ochronę praw obywatelskich zostało potwierdzone w Nicei, w grudniu 2000 r., kiedy to uroczyście proklamowano Kartę Praw Podstawowych Unii EuropejskiejEnglishFrançais . Karta została opracowana przez Konwent składający się z członków parlamentów narodowych i Parlamentu Europejskiego, przedstawicieli rządów narodowych i jednego członka Komisji. W 54 artykułach zebranych w sześciu rozdziałach na temat godności, wolności, równości, solidarności, praw obywateli i sprawiedliwości, wyrażono podstawowe wartości Unii Europejskiej oraz prawa obywatelskie, polityczne, gospodarcze i społeczne jej obywateli.
Pierwsze artykuły dotyczą godności ludzkiej, prawa do życia, do poszanowania „integralności osoby ludzkiej”, do wolności wypowiedzi i wolności sumienia. W rozdziale pt. „Solidarność” zebrano w innowacyjny sposób rozmaite prawa społeczne i gospodarcze, takie jak:
* prawo do strajku;
* prawo pracowników do informacji i konsultacji;
* prawo do pogodzenia życia rodzinnego i życia zawodowego;
* prawo do opieki zdrowotnej, ubezpieczenia społecznego i pomocy społecznej w całej Unii Europejskiej.
Karta promuje także równość mężczyzn i kobiet oraz wprowadza takie prawa, jak: ochrona danych osobowych, zakaz praktyk eugenicznych i klonowania istot ludzkich, prawo do ochrony środowiska naturalnego, prawa dzieci i osób w podeszłym wieku oraz prawo do dobrej administracji.
IV. Europa edukacji i kultury
Poczucia przynależności do wspólnoty europejskiej i dzielenia wspólnego losu nie da się stworzyć w sztuczny sposób. Może ono wyrosnąć jedynie ze wspólnej świadomości kulturowej, dlatego też Europa powinna obecnie skupić się nie tylko na sprawach gospodarczych, ale również na sprawach związanych z kształceniem, obywatelstwem i kulturą.
Jednym z elementów tych działań są unijne programy kształcenia . Obejmują one programy wymiany, w ramach których uczniowie i studenci mogą wyjechać za granicę, brać udział we wspólnych przedsięwzięciach szkolnych, uczyć się nowych języków itp. Decyzje dotyczące systemu szkolnictwa oraz szczegółowego programu nauczania w dalszym ciągu podejmowane są na szczeblu krajowym lub lokalnym.
|
Obszar |
Nazwa programu UE |
Cele |
|
Edukacja szkolna |
Comenius |
5% uczniów z Unii Europejskiej weźmie udział we wspólnych przedsięwzięciach edukacyjnych. |
|
Szkolnictwo wyższe |
Erasmus |
Trzy miliony studentów będzie mogło studiować na zagranicznych uczelniach. |
|
Kształcenie zawodowe |
Leonardo da Vinci |
Każdego roku 80 000 osób będzie mogło odbywać praktyki zawodowe w firmach oraz ośrodkach szkoleniowych w innym kraju europejskim. |
|
Edukacja dorosłych |
Grundtvig |
Każdego roku 7 000 osób będzie mogło prowadzić działania edukacyjne za granicą. |
|
Badania nad integracją europejską |
Jean Monnet |
Wsparcie dla badań i programów w zakresie integracji europejskiej prowadzonych przez ośrodki akademickie. |
Unijne programy w zakresie uczenia się przez całe życie: szacunkowe dane dotyczące programów na lata 2007–13.
W dziedzinie kultury Unia Europejska finansuje takie programy, jak: „Kultura” i „Media”, które umożliwiają zacieśnienie współpracy pomiędzy twórcami i organizatorami programów kulturalnych, stacjami nadającymi takie programy oraz artystami z różnych krajów. Dzięki tej współpracy możliwe jest zwiększenie europejskich produkcji telewizyjnych i filmowych, zmniejszając tym samym różnice pomiędzy produkcją europejską a amerykańską.
V. Europejski Rzecznik Praw Obywatelskich oraz prawo petycji
Aby jeszcze bardziej przybliżyć obywatelom koncept Unii Europejskiej, w Traktacie o Unii Europejskiej powołano stanowisko Europejskiego Rzecznika Praw Obywatelskich . Osoba na tym stanowisku jest powoływana przez Parlament Europejski i sprawuje swój urząd przez całą jego kadencję. Rolą Europejskiego Rzecznika Praw Obywatelskich jest prowadzenie postępowań wyjaśniających w sprawie skarg przeciwko instytucjom i organom unijnym. Każdy obywatel UE oraz każda osoba zamieszkała lub posiadająca swą siedzibę na terenie państwa członkowskiego UE może złożyć taką skargę. Europejski Rzecznik Praw Obywatelskich podejmuje działania, aby doprowadzić do polubownego rozstrzygnięcia sprawy pomiędzy wnoszącym skargę a daną instytucją lub organem.
Kolejnym ważnym ogniwem łączącym obywateli UE z unijnymi instytucjami jest przysługujące każdej osobie zamieszkałej w państwie członkowskim prawo petycji do Parlamentu Europejskiego.
VI. Dążąc ku większemu zaangażowaniu obywateli
Europa obywateli jest jeszcze bardzo świeżym pomysłem. Istnieją już jednak pewne symbole , które reprezentują wspólną tożsamość europejską, takie jak: europejski wzór paszportu (w użyciu od 1985 r.), hymn europejski (Oda do Radości Beethovena) i europejska flaga (krąg składający się z 12 złotych gwiazd na niebieskim tle). Od 1996 r. we wszystkich państwach członkowskich wydawane jest europejskie prawo jazdy. Unia Europejska przyjęła również własne motto – „Jedność w różnorodności”, a 9 maja obchodzony jest „Dzień Europy”.
Od 1979 r. Parlament Europejski jest wybierany w bezpośrednich wyborach powszechnych. Jest to podkreślenie demokratycznych korzeni procesu zjednoczenia Europy, który łączy się w bezpośredni sposób z wolą narodów. Europa mogłaby stać się jeszcze bardziej demokratyczna zwiększając rolę Parlamentu, tworząc prawdziwie europejskich partii politycznych i umożliwiając obywatelom wywieranie większego wpływu na tworzenia polityki unijnej przez działania w ramach organizacji pozarządowych i innych stowarzyszeń.
Fakt wprowadzenia banknotów i monet euro w 2002 r. miał duże znaczenie psychologiczne. Obecnie ponad dwie trzecie obywateli UE zarządza swoimi finansami w euro. Dzięki podawaniu cen towarów i usług w euro konsumenci mogą porównywać ceny w poszczególnych krajach. Na mocy Układu z Schengen (do którego powinny ostatecznie przystąpić wszystkie państwa UE) zlikwidowano kontrole na większości granic wewnętrznych pomiędzy poszczególnymi krajami UE - to również daje obywatelom poczucie przynależności do jednego zjednoczonego obszaru geograficznego.
„My nie zbliżamy do siebie państw, my jednoczymy ludzi”, powiedział Jean Monnet już w 1952 r. Zwiększenie świadomości opinii publicznej na temat UE oraz zaangażowanie obywateli w działania prowadzone w ramach Unii pozostaje jednym z największych wyzwań stojących przed unijnymi instytucjami.