Osoby zainteresowane podjęciem studiów lub pracy w innym kraju UE lub po prostu spędzeniem tam urlopu,

powinny zapoznać się z tamtejszym systemem zabezpieczenia społecznego, który może być zupełnie inny niż system obowiązujący w kraju rodzinnym. Różnice te mogą być powodem wielu wątpliwości, na przykład:

• Kto płaci za pobyt w szpitalu, jeżeli podczas pobytu za granicą ulegniemy wypadkowi lub zachorujemy?
• Jak wygląda sytuacja z uprawnieniami emerytalnymi osób, które pracowały za granicą?
• W którym kraju, w razie bezrobocia, przysługuje nam zasiłek?
• Który kraj wypłaca świadczenia rodzinne, jeżeli dzieci mieszkają za granicą?

Koordynacja systemów zabezpieczenia społecznego na szczeblu UE

Przepisy krajowe nie zawsze udzielają jasnej odpowiedzi na te pytania. A gdyby nie koordynacja systemów zabezpieczenia społecznego w całej UE, obywatele byliby narażeni na brak ubezpieczenia, utratę niektórych uprawnień lub powtórne wpłacanie składek na ubezpieczenie społeczne.

Dlatego we wszystkich państwach UE potrzebne są pewne wspólne przepisy. Rozporządzenia UE nr 1408/71 i 574/72 koordynują systemy zabezpieczenia społecznego w krajach europejskich, oferując rozwiązania większości pojawiających się problemów transgranicznych.

Nie ujednolicają one różnych systemów krajowych, ani nie zastępują ich „jednolitym systemem europejskim”. Każde państwo określa według własnego uznania sposób funkcjonowania swojego systemu zabezpieczenia społecznego, rodzaje świadczeń, ich beneficjentów oraz ich wysokość. Jedyny wymóg to przestrzeganie zasady równego traktowania bez względu na narodowość.

W szczególności wspólne przepisy mają zastosowanie do tych obywateli UE, którzy są zatrudnieni jako pracownicy najemni lub pracują na własny rachunek, urzędników, studentów, emerytów lub rencistów, którzy przemieszczają się w granicach terytorium UE, a także do członków ich rodzin lub osób pozostałych przy życiu po ich śmierci, nawet jeżeli osoby te nie są obywatelami UE.

Od 2003 r. na przepisy te mogą powoływać się również obywatele państw trzecich i członkowie ich rodzin oraz osoby pozostałe przy życiu po ich śmierci, pod warunkiem że zamieszkują oni legalnie na terytorium państwa członkowskiego UE i znajdują się w sytuacji transgranicznej, tj. takiej, która dotyczy więcej niż jednego państwa członkowskiego, np. gdy pracownik jest zatrudniony w państwie członkowskim A, a jego dzieci studiują w państwie członkowskim B.

Prawa w zakresie zabezpieczenia społecznego w przypadku przeprowadzki do innego kraju

Po rozpoczęciu pracy w innym kraju pracownikowi przysługuje prawo do równego traktowania bez względu na narodowość. Zgodnie z inną zasadą osoba ta podlega ustawodawstwu tylko jednego kraju. Ma to zapobiec sytuacji, w której składki na ubezpieczenie społeczne byłyby opłacane w więcej niż jednym kraju czy też nie byłyby opłacane w ogóle w jakimkolwiek kraju. Zazwyczaj dana osoba jest ubezpieczona w kraju, w którym pracuje.

Istnieje jednak wyjątek od tej zasady: oddelegowanie za granicę. Oznacza to, że przedsiębiorstwo zatrudniające daną osobę w jednym kraju wysyła ją na jakiś czas do innego kraju. Pracownik oddelegowany do „nowego” kraju pozostaje ubezpieczony zgodnie z przepisami prawa „starego” kraju. Więcej informacji na temat delegowania pracowników można znaleźć w punkcie „Dokumenty powiązane”.

Odrębne zasady mają zastosowanie do niektórych kategorii pracowników, jak na przykład:

• Marynarze: Marynarz pracujący na pokładzie statku pływającego pod banderą państwa członkowskiego będzie ubezpieczony w tym państwie, nawet jeżeli mieszka w innym kraju.
• Pracownicy transportu międzynarodowego: Pracownik przedsiębiorstwa świadczącego usługi w transporcie międzynarodowym (koleją, drogą lądową, powietrzną lub wodną śródlądową) jest ubezpieczony w państwie członkowskim, w którym przedsiębiorstwo ma swoją siedzibę (wyjątkiem są sytuacje, gdy dana osoba pracuje w oddziale lub agencji firmy w innym państwie członkowskim lub jest zatrudniona głównie w kraju, w którym mieszka).
• Urzędnicy służby cywilnej: Urzędnik jest ubezpieczony w kraju, przez którego administrację został zatrudniony.
• Osoby powołane do służby w siłach zbrojnych: Podlegają one ustawodawstwu tego kraju, w którego siłach zbrojnych służą. To samo dotyczy osób powołanych do służby cywilnej.
• Osoby zatrudnione w misjach dyplomatycznych lub placówkach konsularnych: Z reguły dany pracownik będzie ubezpieczony w państwie zatrudnienia (tzn. w państwie, w którym znajduje się misja dyplomatyczna lub mieści się urząd konsularny). Z kolei obywatel państwa akredytującego lub państwa wysyłającego może wybrać ubezpieczenie się również w tym państwie.